UNESCO tarafından 2009 yılı Kâtip Çelebi yılı olarak kabul edilmiştir. Bu vesile ile Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi, 2009-2010 yılları süresince, Osmanlı coğrafya ve haritacılığına büyük katkılarda bulunmuş Piri Reis’ten Kâtip Çelebi’ye kadar Osmanlı’nın dünyaya bakışını gösteren haritalardan oluşmuş bir uluslarası sergi projesi hazırlamıştır.
14 yüzyılda tarih sahnesine çıkan Osmanlılar, çok geçmeden Akdeniz’e ulaştılar. 16 yüzyılda bir Türk denizi haline gelen Akdeniz’de seyrü sefer için Osmanlılar öncekilerden çok daha fazla coğrafya ve haritacılığa ihtiyaç hissettiler. Çağdaşı Müslüman ve Hıristiyan Avrupalı haritacılardan istifade ile Osmanlı denizcilerinin kullanımına yönelik, dönemin “portulan” haritacılık tekniğine uygun olarak deniz haritalarını üretmişlerdir. 16-17. yüzyılın Osmanlı coğrafyacıları hem Osmanlı İmparatorluğuna, hem de dünya coğrafyasına ilişkin çok sayıda harita hazırlamışlardır.
Bu haritalar, kıtaların ve denizlerin, iklimlerin ve yönlerin, ülkelerin ve şehirlerin, hükümdarları, bayrakları ve halklarını, flora ve faunasını aksettiren görsel tarih eserleridir.
16. yüzyılda Dünyanın en büyük imparatorluğunu kurmuş olan Osmanlılar, komşularının ya da uzak diyarlardaki ülkelerin büyüklükleri, hükümdarları, denizleri, coğrafi yapısı, hayvan ve bitki örtüsünü merak etmişlerdir. Klasik coğrafya kitapları, bu konuda ihtiyaç duyulan bilgileri kapsaması bir tarafa bilgilerin doğruluğuna güvenilmezdi.
Haritacılık da aynı şekilde “Acaibü’l-mahlukat” tarzı coğrafya eserlerinin haritaya aktarılmasından ibaret idi. Portulan tipi bu haritalar, matematiksel tabanlı olmayıp üzerinde enlem ve boylam çizgileri bulunmamaktadır. Haritanın doğruluğu ya da kullanışlılığında bir standart olmadığı gibi, başarısı kullanıcısının tecrübesine ve gözlemlerine doğrudan bağlı idi.
Piri Reis’in dünya haritaları ve 1526’da Kanuni Sultan Süleyman’a takdim ettiği Kitab-ı Bahriye’si 16. yüzyıl denizcilik ve haritacılık konusunda Osmanlı’daki en önemli eserlerdir. Geleneksel tarzda hazırlanmış olmasına rağmen Piri Reis’in eserleri, şahsi tecrübeleri, gözlemleri yanında doğu ve batı haritalarından yararlanılarak hazırlanmış portulan haritalardır. Enlem ve boylam çizgileri olmadığı halde, projeksiyon merkezleri ve düzeltilmiş yörüngeleri sebebiyle denizcilerin pratik kullanımı açısından bilimsel haritalar kadar doğruluk arz eder.
Değişen Dünya konjonktüründe Osmanlılar coğrafyanın değerini keşfeder. Katip Çelebi, doğunun mistik dünyasında, Helenistik dönemin izlerini taşıyan biraz efsane, biraz gariplikler, biraz egzotik, hükümdar ve vezirlerin hoşça vakit geçirme ile bilgilendirme arasında kalan “Acaibü’l-mahlukat” tarzı coğrafya ve haritacılık anlayışından yeni bilimsel tarza yönelişin ilk işaretlerini verir.
Bu projede 15-17 yüzyıllarda hazırlanan haritaların incelenmesi bir noktada Osmanlının dünyaya bakışını da yansıtacaktır. Projede aynı zamanda 17. Yüzyıl’da Osmanlı dünyasından kesitler: Ulema ve eğitim dünyası ve fikir akımları Özellikle Kadızadeliler hareketi; Girit Savaşı ve Avrupa Hıristiyan ordularının Osmanlı karşısındaki ilk ciddi direnişleri; Yenidünya servetinin Avrupa’ya ulaşması ve Osmanlı iktisadiyatında gerilemeler Tarhuncu Ahmet Paşa layihası ve Osmanlı kalkınma planları ele alınacaktır.
| Araştırmacılar | Prof. Dr. Mustafa Kaçar | Yrd. Doç. Dr. Burhan Köroğlu |
| Prof. Dr. Sait Öztürk | Dr. Ertuğrul Ökten | |
| Dr. Cezmi Bayram | ||
| Yazarlar | Prof. Dr. Mustafa Kaçar | Prof. Dr. Sait Öztürk |
| Prof. Dr. T. Goodrich | Doç. Dr. Mahmut Ak | |
| Prof. Dr. Doğan Uçar | Dr. Gottfried Hagen | |
| Prof. Dr. Salih Özbaran | Muhtar Katırcıoğlu | |
| Prof. Dr. Gülsen Renda | ||
